17.11.2021 10:16
Медиапроект «Холын нютаг». Яхадай буряадууд. Якутск хото

Медиапроект «Холын нютаг». Яхадай буряадууд. Якутск хото

Фото: Якутскын буряадуудай нютаг зоной эблэл. Бурятская община г.Якутск 

«Холын нютаг» гэhэн медиапроект ургэлжэлhоор.Танай анхаралда Саха Якутия Уласай ниислэл Якутск хотын буряаадуудай ажабайдалтай энэ ниитэлэлгэдээ танилсуулхамнай. Мирнэ хотоhоо агаарай онгосоор удэшэлэн Якутск буухадамнай  эндэхи  буряадуудай нютаг зоной эблэлэй туруулэгшэ Арсалан Жаргалович Номтоев угтан абажа, дулаахан буряад эдеээгээр "Монгол" кафедэ  хундэлжэ, харгын шалаагаа гаргахыемнай уридшалан маанадтаа бэлдэhэн байрада удэшэбэ. 

Гушан гурбан гулбай гурбан ехэ Яруунын, Улзы hайхан Ульдэргэ нютаг тоонтотой, Буряад уластаа мэдээжэ уран зохеолшо, хундэтэй багша, социалис ажалай герой Цогто Номтоевич Номтоевай аша хубуун Арсалан Жаргалович  Номтоев Саха Яхад уласта 2004 онhоо гэр булоороо ажана амгалан ажаhууна. Нютагаймнай хубуун оороо якутскын гормолзаводай ахалагша экономист ажалтай, харин тиихэдэ 10 гаран жэлэй туршада Якутскын буряадуудай нютаг зоной эблэл амжалтатай ударидажа ябана. Хэдэн удэр соо Арсалан Жаргалович манай зохеохы булгэмые хундэ ямбатайгаар угтажа, ажал хэрэгыемнай урагшатай ябуулhандань баярые баясхаланиие хургэнэбди.

Якутск хотодо буряадууд унгэрэгшэ зуун жэлэй 1940 онуудhаа эхилжэ ажаhууна. Совет уедэ манай нютагаархидай тоо 8 мянга гаранhаа дээшээ байгаа гэжэ эндэхи хуушанай буряадууд омогорхон хоорэнэ. Манай нютагаархид дайнай урдашье сагта эхилжэ, hуулэй жэлнуудтэ ургэлжэлжэ, элдэб уе сагта ямаршье ажал хэхэдээ ундэр амжалтануудые туйлажа, буряад арадайнгаа нэрэ дээрэ ургэжэ ябаhан намтартай. Якутск хото руу буряад нютагhаа туруун харгылhан зон хадаа эрхуугэй, тунхэнэй, бэшуурэй, баргажанай  аймагуудhаа гарбалтай урда уеын    буряадууд болоно. Эдэ зомнай хадаа бултадаа дээдэ гарай мэргэжэлтэд hэн тула Саха Якутия уласта совет гурэн турын даабаряар ерэжэ, худоо ажахын, байгаалиин баялигые олзоборилгын, мунгэ алтанай, дотоодын хэрэгуудэй, элуурые хамагаалгын, эрдэм hуралсалай, соел болбосоролой болон бусадшье ажалда харюусалгатай тушаалнуудые даажа, республикын хугжэн байгуулгада ехэ хубитаяа оруулаа.

1991 ондо Якутск хотодо буряадуудай нютаг зоной "Байгал" эблэл (община) анха туруун байгуулагдааhан намтартай.  Тус олониитын эмхи холбооной гол зорилго хадаа Буряад уласhаа, Эрхуу можоhоо, Байгалай хизаарай газар дайдаhаа гарбалтай зониие Якутск хотодо нэгэдуулжэ, турэл соел, турэлхи хэлэн, арадайнгаа еhо заншалые хуугэжоохэ, бэе бэедээ туhа хургэхэ ажал болоо. Тус эблэлэй туруулэгшээр бухы наhаараа дотоодын хэрэгуудэй албанда худэлhэн подполковник зиндаатай Борис Доржиевич Степанов hунгагдаа. Тэрэ гэhэнhээ хойшоо олон хундэтэй хунууд "Байгал" община ударидажа, жэл бури олон тоото жэмжээ ябуулагнуудые хэhэн баян намтатрай. Заншалта еhоороо жэлэй эхиндэ Сагаалганаа, зундаа Сурхарбаанаа ургэн дэлисэтэйгээр унгэргэхэдоо, Буряад уласhаа артистнуудые урижа ехэ баяр наада хэдэг. Тухэреэн жэлэй туршада  Саха Якутия газар дайдада болодог бухы хэмжээ ябуулгануудта манай нютагаархид урагшатайгаар хабаададаг, мурысоонуудтэ туруу hууринуудые эзэлдэг юм. Бугэдэ буряадай "Алтарагана" нааданда оорынгоо тусхай булгэм тулоолдэг. Тиихэдэ бугэдэ буряадуудай эблэлэй суглаа хуралнуудта заатагуй хабаададаг юм. Буряад община хадаа Саха Яхадай газарта элдэб мурысоонуудтэ, суглаа хуралнуудта Буряад нютагhаа, Усть-Ордааhаа, Агаhаа буряадуудайнгаа  хабаадахаяа  ерэхэдэ угтан абажа байра байдалай, эдеэ хоолой болон бусад эмхидхэлэй ассуудалнудые шиидхэжэ туhаладаг hайхан заншалтай.

Фото: Якутскын дасан. Дацан г.Якутск

Хойто зугэй дасан

Якутск хотодо будаадын шажанай эгээл хойто зугэй дасан оршоно. Энэ ехэ дэмбэрэлтэ хэрэг эндэхи буряадуудые олон жэлдэ  ахалжа ябаhан Валерий Пурбуевич Доржиев туруутэй булта хамта шадал хусэлоо, энэрхы hузэгоо нэгэдуулжэ олигойехэ ажаябуулга хээ. Эндэ Валерий Доржиевай оорынь хэhэн аша, хубиитань  ехэ гэжэ булта зон нэгэн хамта хэлэнэ. Дасанай газар гуйхаhаа эхилээд, бумбэ нюуха, торхо бодхоолго, уhа саhа, зайн гал оруулха болон бусад заатагуй ажалнууд энэ зунэй херхо хаар доро хэгдээ. Энэ бухы хэрэгые улаан нюураараа Арсалан Жаргалович засаг турын эмхи зургаануудар ябажа, энэ дасанай шэрээтэ Дандар ламын нарин hургаал даган хээ. "Шадалтай, юумын хойно ороhон буряадууд, болон бусадшье юрын хубитынгаа хандиб оруулжа, зон мунгэ алтаар, элдэб хэрэгсэлнуудээр туhалжа, шулуун ханануудтай ундэр томо гое дасан бодхоогдоо гэжэ дасанай шэрээтэ Дандар лама бугэдэ зоноороо омогорхон хоорэнэ. Тиихэдэ Якутск хотодо ажаhуудаг зон  шадаха зэргээрээ сугларжа, эрэшуул дасанайнгаа хорой хото хоройлоо, барилгын ажалда хамhалсаа, эхэнэрнууд шэрдэлсээ будалсаа, дасан соохи гоеолто буд hадай зуйл тааруулжа ооhэдоо хуу оео, гоеогоо.

2014 ондо Дасанай нээлтэдэ Орос уласай буддадын шажантанай Сангхын хамба лама Дамба Аюшеев буряад дасангуудай шэрээтэ ламанартай ерэжэ рамнайлаа. Очирвани сахюусантай «Даши Норбулин» дасанда тэрэ сагhаа хойшо удэр бури ламанар сахюусаа хуража, hузэгшэ зонойнгоо хандаhан хэрэгуудые бутээнэ. Ундэр турэлтэ Далай-лама багша  яхадай дасанда Будда барханай дурсэ ургэжэ энэ ехэ дэмбэрэлтэ хэрэг адислаа. Тэрэ дурсэ энэ дасанай гол бурханай зурхэндэ хадагалагданхай гэжэ Дандар лама маанадта айладхаба. Дасанайнгаа дэргэдэ буряад хэлэ, соел болон еhо заншалнуудаа узэлгын амаралтын удэрэй hуургуули бэлэн болонхой. Зааха багшанаршье бии, эрдэм мэдэсэ абаха хугшэн залуугуй hурагшадшье бии.

Хэдэн удэрэй туршада манай зохеохы булгэм нютагаархидтаяа уулазажа, ажал хэрэгтэйнь танилсабабди, уни удаан эндэ ажамидардаг аха захатантай хоорэлдэбэбди. Якутск хото соогуур ябахадамнай "Байкал", "Монгол", "Кочевник" гэhэн эдеэ хоолой газарнууд буряад эдеэгээ дэлгэнхэй ажалаа ябуулна.

Фото с автором гимна "Сахатранснефтьгаз" Ю. Тудуповым

Агын найман эсэгын Галзууд угаай хубуун, Могойто тосхон нютагтай Юрий Дугарцыренович Тудупов Саха Яхад уласай эгээл ехэ "Сахатранснефтьгаз" компаниин гимнын угэ хугжэм зохеожо буряад зоноо оршон уедэ суурхуулба. Юра ахатан оорын ажал хэхэhээ гадна "Байкал" этнокафе умсэдоо нээжэ, угсаата арадайнгаа соел, урлал, ундэhэтэнэй эдеэ хоол олондо дамжуулжа, олониитын ехэ уургэ дуургэнэ.

Гурбадахи удэртэмнай манай нютагаархид соелой байшан соо сугларжа дуу хатараа харуулба, ундэр наhатайшуулаа хундэлбэ, хэhэн ажал тухайгаа хоорэбэ. Хаража байхада буряадууднай хуу оор оорын гол ажалаа хэжэ бэеэ тэжээхын хажуугаар, хамтын хэрэгэй тулоо сулоо сагаа гамнангуй эдэбхитэй ябана. Гансашье хухилдэнэ наадана бэшэ, харин ажабайдалай элдэб орео асуудалнуудые зублэн хэлсэжэ, будэрhэн,хундэ байдалда ороhон нэгэ зарим зондоо бугэдоороо сугларжа туhаламжа хургэнэ. Ехэл эбтэй еэтэй байна гэжэ адаглал хэбэбди.

 Якутскын буряадуудай hайн ажалтай, бэеэ гуйсэд болобосоронхой, унэр баян ажабайдал Туймаада гэжэ газар дайдын эзэдэй дали доро, тэрэhэн гараhан тоонто нютагайнгаа заяашадай ургэмжоор, хэжэ байhан ажалаа унэн сэхээр хэжэ, турэл арайдангаа нэрэ соло ургэжэ ябаhанай урэ аша болоно гэжэ нютагаархиднай унэнхэ зурхэнhоо hанан, мэдэрэн ябана. Манай удаадахи ниитэлэлгэдэ Саха Якутия уласай Нерюнрги хотыл буряадуудай ажабайдалтай танилсуулхабди.

 «Холын нютаг» медиапроект зохеон байгуулагша Эрдэни Дагбаев.

Справка:

В городе Якутске на данный момент проживает больше 3 тыс. наших земляков, которых объединяет «Бурятская местная национально-культурная автономия в городе Якутске». Первыми проторили дорогу в благодатную долину Туймаада еще в 1940-е годы иркутские, тункинские, бичурские и баргузинские буряты и обосновались здесь более 70 лет назад. Позже подтянулись представители других районов Бурятии, Иркутской области и Забайкальского края. Местное население всех их называет одним емким определением – «буряты» вне зависимости от национальности. Наши земляки благодарны этой земле за то, что с добротой их приняла и дала обрести человеческое счастье и реализоваться. Сами же они внесли большой вклад в становление и развитие Республики Саха (Якутия). Многие из бурятской диаспоры в свое время занимали и занимают высокие ответственные посты в республиканском правительстве, а работавшие во всех отраслях народного хозяйства специалисты заслужили почет и уважение у местного населения.

Бурятская община, к слову сказать, четвертая по численности в республике, на протяжении 30 лет проводит огромную работу в деле сохранения и развития бурятской культуры, языка, популяризации традиций и обычаев родного народа. В 2014 году силами наших земляков был открыт и освящен самый северный буддийский дацан «Даши Норбуулин». К Сагаалгану 2022 года открывает свои двери воскресная бурятская школа, созданная при дацане. И многими другими благими делами наши земляки прославляют имя своего народа на священной земле олонхо – на своей «далекой родине» («Холын нютаг»).

Кол-во просмотров: 4586

Поделиться новостью:


Поделиться: