Буряад-монгол туургата арад зон эртэ урдын түүхэтэй, баян соёл болбосоролтой, жэнхэни урданай ёhо заншалнуудтайнь мун. Урдан сагhаа хойшо буряад зон элинсэг хулинсагуудайнгаа заяаhан элшэ дулаан гуламтаяа тахидаг, эжы абын hургаал заабарита ёhо заншалнуудые сахидаг арад гээшэбди.
Үе сагуудай унгэрэн ошоходо, сагай хубилхада тэрэ ёhо заншалнууднай хэр зэргэ шэнэ уеын оршон байдалда таарама, сахигдаха аргатай байна гээшэб гэhэн асуудал олоной hанаа бодол эзэлнэ.
Эдэ бүгэдые хэдэн ниитэлэлгэнүүд соо холо ойроор ажамидардаг буряад уг гарбалтай зоной ажабадалай жэшээнүүдээр гэршэлэн хаража узэе. Хэр угhаа хундэмүүшэ арад зон ороhон айлшаниие хүндэлхэ ёhо заншал мүноо сагта хэр сахигданаб гэжэ хаража узэе.
Манай «Мир-Бурятия» телеканал уран hайханай урлалай «Булаг» булгэмэй захилаар «Холын нютаг» гэжэ медиапроект хэжэ ябахадаа Мушхуу, Санкт-Петербург, Подольск, Казань, Сергиев Посад хотонуудаар ажамидардаг буряадуудтай уулзажа зураг буулгаhан байнабди. Тэдэниие интернэдтэ «Холын нютаг» гээд бэрэжэ харахадатнай болохо. Тэрэ зурагуудай жэшээ дээрэ зарим ёhо заншалнуудай сахигдаха үгые харая.
Айлшадые угтадаг хүндэмүүшэ ёhо заншалнууд хадаа манай буряад угсаатанай хэр угhаа ажамидардаг гурбан можонуудта: Буряад уласта, Байгалай хизаарай ,Эрхуу можодо жэншэдгүй сахигдадаг зандаа гэхэдэ алдуу болохогуй. Онсолон хэлэхэдэ «Сонгоолдо хононхаар соорхойдо хоно гэдэг» үгэ минии hанахада тон буруу гү али зорёон тараhан үгэ гэжэ hананаб. Юуб гэхэдэ сонгоолнуудай ажаhуудаг аймагуудаар ажалаараа ябахадамнай ямаршье ороhон айлдамнай халуун сайгаар унда харяадаг, бүдүүн хоолшье барюулдаг хүндэмүүшэ заншалтайнь гэршэлэе. Тиимэhээ тэрэ буруу үгэеэ орхихо саг ерээ.
Удаалан Мушхуу хотын буряадууд өөдэрхуу, ехэрхуу гэжэ нэгэтэ бэшэ зоной дунда hураг дуулдаhан байха. Тэрэ нэгэ талаараа баhашье зүб. Өөрөө 10 жэлдэ Орос уласай Мушхуу хотодо ажамидардаг би мүн тэрэ байдалтай улаан нюураараа ушарhан, бэе дээрээ үзэhэн байнаб. Тэндэхи хүнүүд хадаа өөhэдөө нэгэ бага ехэрхуугээр абадаг, харуулдаг абари зантай гэхэдэ болойшье алдуу болохогуй. Сагаалганай уулзалгануудта ошоhон зон бэеэ магтахаяа, өөдэрхэлдэхэеэ ошоhон мэтэ байдаг. Тэрэнь хадаа ехэ хотодо, хэдэн сая зоной уймоон соо байhанhаа дулдыдажа болоо, магад тархиингаа, бэеынгээ бэрхэдэ hүрхэй зомди гэжэ hанадагшье зон олон байдаг. Нугоо талаhаа нютаг нугаараа илгардаг ахир заншалаймнай урэ дүнгүүд эндэ элиржэ байна гэхэдэ баhашье зуб байха. Гурбадахяар гэбэл, зарим буряадууд эгээл энэрхы сэдьхэл гаргажа ядаhан нютагаархидтаа туhалхадань тэдэнь мэндэ hайнииешье хэлэнгүй, үшоо али баа зэмэтэй болгодог ушарнууд нэгэтэ бэшэ. Тиимэhээ бэеэ бэедээ халдабарисагуй байхань баhашье ушар шалтагаантай. Мушхуу хотодо хундэмуушэ еhо заншал тимээшье дэлгэрэнгыгээр сахигдадаг үгы гэхэдэ алдуу болохогүй.
Санкт-Петербургада. Фотозураг: Максим Власов
Зэргэсүүлэн харахада, Санкт-Петербургын буряадууд Мушхуугайхидта ороходоо энэрхы, дулаан хандастайгаараа илгардаг гэжэ олондо мэдээжэ. «Ая ганга» гэhэн буряад соёлой эмхи холбооной гэшүүд, Санкт-Петербургада ажамидардаг буряадуудшье, буряадай ородуудшье ехэ эбтэй бэе бэедээ ябалсадаг, шадаха зэргээрээ туhалалсадаг гэжэ мэдэбэбди. Удаалан Подольскын буряадууд ехэ хундэмуушэ, нютаг зон соогоо эбтэй, бэе бэедээ туhатай бадагынь нюдоороо үзэбэбди. Казааниинь буряадуудые харахада үсɵɵхэншье хадаа гү, али зониинь тиимэ юм гү баhашье эбтэй эетэй зон байна. Сергиев Посад хотын усөөхэн буряадууд, буряадай ородууд шэбэнэхэhээ нэгэ эдеэтэй ажалша бэрхэ зон байна гэжэ тангариглан хэлэхэ байнаб.
Хундэмуушэ ёhо заншал яажа оршон үедэ сахигданаб, али угы гуу гэhэн асуудалда танай hонорто багахан харюу угэжэ туршабабди. Танай hанамжануудые, дурадхалнуудые хулеэнэбди.
