Буряадай ниислэл хотодо ноябриин 17-до Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Владимир Павловай хүтэлбэри доро ээлжээтэ хоёрдохи сесси үнгэрбэ.
Хуули зохёогшод 64 асуудалнуудые хараба, тэдэнэй тоодо 42 – хуулиин түсэлнүүд, 22 тогтоолнууд, тогтоолнуудай дунда тушаал зэргэнүүдтэ томилолго байгаа. Эхин шатын шүүгшэдэй тушаалда нюусаар дуугаа үгэлгын гуримаар гурбан жэлэй болзороор гурбан шүүгшэд, бусадынь хизааргүй болзороор һунгагдаа. Тиихэдэ һунгагшад Егоров Михаил Михайловичые Буряадай Тоололгын танхимай түрүүлэгшын орлогшын тушаалда, Цыдыпова Татьяна Петровнае Тоологын танхимай хинан шалгагшын тушаалда һунгабад.
Һунгамалнууд сесси дээрээ сэрэгэй тусхай ябуулгада хабаадагшадые болон тэдэнэй гэр бүлэнүүдые дэмжэхэ талаар хэдэн хуулинуудые баталжа абаа. Энэнь гүрэнэй болон нютаг можын мэдэлдэ байһан газар түлөөһэгүй таһалжа үгэхэ. Үмсэлэгдөөгүй газар дээрэ өөрын байрын гэртэй сэрэгэй ябуулгада хабаадагшад газараа хуулиин ёһоор үмсэлхэ аргатай болоно. Тэрээнһээ гадна сэрэгэй тусхай ябуулгада хабаадагша хүдөө ажахын шэглэлтэй арендын гуримаар абаһан газартай һаа, гурбан жэл үнгэрхэдэ тэрэ газараа өөртөө абаха аргатай болохо. Арадай Хуралай Түрүүлэгшын тэмдэглэһээр, энэ хэмжээ ябуулга һайн дүнгэлтэ боложо үгэхэ, гансал Буряад ороной дэбисхэр дээрэ бүридхэлдэ абтаһан байха ёһотой.
Саашадаа Түрүүлэгшэ газарай асуудалнуудай талаар хуулинуудта болоһон хубилалтанууд ехэ удха шанартай гэжэ хэлэбэ.
- Эдэ жэлнүүдэй туршада өөрын дураар эзэлһэн газарнуудай асуудалнуудые шиидхэлгэдэ горитой хүдэлмэри ябуулагдаа. Арадай Хуралай үнгэрһэн зарлалнуудай һунгамалнууд ехэ ажал ябуулһан байна. Үмсын гэртэй мянган бүлэнүүдтэ газараа үмсэлхэ асуудалнуудыень шиидхэжэ үгөө. Тиимэ газарнууд үшөөл байһаар. Тиимэһээ Арадай Хуралай һунгамалнуудай үүсхэлээр гэдэ газарнуудые үмсэлхэ болозор 2026 оной декабриин 31 болотор һунаагдаа, – гэжэ уласай Хуули гаргадаг зургаанай Түрүүлэгшэ Владимир Павлов хэлэбэ.
2024 оной болон саашанхи 2025-2026 онуудай мүнгэн һангай гол данса – уласай бюджедэй хуули баталалга Арадай Хуралай ээлжээтэ хоёрдохи сессиин гол асуудалнуудай нэгэн боложо нэрлэгдээ.
- Бюджет дотор гол шэнжэ зааһан дүрбэн шэглэлнүүд баталагдана: олзо оршонууд, гаргашанууд, дутагдалай хэмжээнүүд болон гүрэнэй үриин дээдэ хэмжээн. Бюджет тухай хуули түрүүшын уншалгаар харахын урда Арадай Хуралай һунгамалнууд хороонууд, хүдэлмэриин бүлэгүүд соогоо зүблөөнүүдые үнгэргэһэн байгаа. Бюджет тухай хуулитай зохилдуулан олоной хабаадалгатай – Арадай Хуралай һунгамалнуудай, нютагуудай өөһэдын хүтэлбэриин зургаануудай, ниитын эмхинүүдэй, Буряадай Засагай газарай түлөөлэгшэдэй шагналганууд үнгэргэгдөө. Гадна ехэ удхатай хуули декабриин 14-дэ үнгэрхэ хоёрдохи уншалгада бэлдэхэдээ хараадаа абаха дурадхалнууд байгуулагдаа, – гэжэ Владимир Павлов хэлэбэ.
Уласай бюджедэй олзо оршонууд 102,7 миллиард түхэриг болохо гэжэ тэмдэглэгдэнэ. Гаргашанууд 108,9 миллиард түхэриг. Дутагдалай хэмжээн 6 миллиардһаа нэгэ бага үлүүтэй, тухай соогоо гэжэ тэмдэглэхээр.
- Бидэ бюджедэй олзо оршонууд хэһээлэй хэмжээнүүдэй үедэ хүндэ байхань гү гэжэ һанаагаа зобообди. Гэбэшье хуу һайн, найдал бии. Олзо оршонуудтамнай хубиин нюурнуудай албан татабаринууд – 17 миллиард түхэригһөө үлүү, ехэнхи хубииень эзэлээ. Хоёрдохи һуурида үйлэдбэринүүдэй олзо оршонуудта албан татабаринууд – 12 гаран миллиард түхэриг, үргэн хэрэглэлэй эд бараанай сэндэ нэмэжэ ашагдадаг налог – 5 гаран миллиард түхэриг, ашагта малтамалнуудые олзоборилгодо ашагдадаг албан татабаринууд – 1,2 миллиард түхэриг, хүнгэлэгдэһэн аргаар тохогдодог албан татабаринууд – 2 миллиард шахуу түхэриг. Уласай бюджедэй оршонуудай 44 миллиард түхэригынь өөрын олзо оршонууд болоно. 5-6 жэлнүүдэй туршада олзо оршонууд хоёр дахин ехэ болоо. Үлөөшэ 57 миллиард түхэриг – Оросой Холбооной бюджедһээ. Эсэстээ уласай бюджет 102 миллиард түхэриг болохо, гэбэшье энэ түрүүшын уншалгын дүнгөөр. Хоёрдохи уншалгада эдэ тоонууд ехэ боложо харагдаха ёһотой. Энээндэ Холбоото Уласай түсэлнүүдээр хараалагдаһан уялгата оршонууд нүлөөлхэ юм. Хоёрдохи уншалгада ехэ хүдэлмэри ябуулагдаха ёһотой, олзо оршонууддаар, гаргашануудаар хүдэлхэ ажалай бүлэгүүд байгуулагдаха, эдэ бүлэгүүд хоёрдохи уншалгада бүхы дурадхалнуудаа харуулха, тэдэнь заһабаринуудай хүсэнэгүүд соогуур харуулагдаха. Заһабаринуудай талаар ехэ ажал хараалагдана, тэрэ тоодо уласай толгойлогшодо. Гэбэшье түрүүшын уншалгада ниитын уялганууд уласай бюджедэй зуунай 62 хуби гэжэ нэрлэгдээд байна, – гэжэ Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ тайлбарилба.
Бюджед дүүргэлтын эхин болохо ёһотой гэжэ гол үүргэ дүүргэдэг үйлэдбэриин, эдэй засагай хүгжэлтэнүүдые Владимир Павлов тэмдэглэбэ.
- Түрүүшын уншалгада тэмдэглэмээр гэбэл, хүдөө ажахын гаргашанууд 1,9 миллиард түхэриг, үйлэдбэридэ 800 миллион түхэриг. Агростартапта хабаадаха фермернүүдые дэмжэлгэдэ гол анхаралаа хандуулха ёһотойбди, даб дээрээ 150 миллион түхэриг. Захил олон байдаг гэжэ мэдэнэбди, тэдэнь бултадаа һайнууд. Мүрысөө үнгэргэдэг тушаалта нюурнуудай дэмжэлгэдэ хүртэхэдөө мяха, ногоон эдеэ, һү үйлэдбэрилгэдэ һайн амжалтануудые туйладаг. Энэ тон зүб шэглэл, тиигэжэ бидэ хүдөө нютагуудаа дэмжэхэ болонобди. Ажаһуугшад олоороо нютагтаа үлэхэ болоно. Ажалтай байхадаа нүүдэл тухай бодмжолхогүй, – гэжэ Владимир Павлов дүн гаргаба.
