Фото: Нерюнгриин буряадуудай нютаг зоной эблэл. Бурятская община г.Нерюнгри (снимок Эрдэни Дагбаева)
«Холын нютаг» гэhэн медиапроект ургэлжэлhоор. Якутск хотоhоо Зулхэ (Лена) мурэниие уhанай онгосоор тамаран гаталжа, гал тумэр тэргээр суутхэ шахуу ябажа, Нерюнгри хото хурэжэ ерэбэбди. Эндэ манай зохеохы булгэм Нерюнгриин буряадуудай нютаг зоной эблэлэй туруулэгшэ Баир Булатович Цыденов Нерюнгриин аймагай соелой болон ундэhэтэнэй тубэй захирал Долгор Жамьяновна Батожапова хоер хухэ сэнхир хадагуудаа дэлгэнхэй, cагаан эдеэгээр угтаба. Нерюнгриин ундэр наhатан Жаргал Бадмажапович Любовь Дубдановна Аюровтан гэр булынгоо буряад хоолой «Бууза хаус» кафедэ амтан хоолоор маниие хундэлбэ. Нютагаархидайнгаа бэлдэhэн байрадаа харгын шалаа гаргахая хурэбэбди.
Нерингри хотодо бухыдоо 5 мянга буряадууд, Буряад нютагhаа, Эрхуу можоhоо, Байгалай хизаарhаа гарбалтай зон ажана тэнюун ажамидарна. Тус хотодо буряадуудай нютаг зоной эблэл (община) буряад зоноо нэгэдуулжэ, эрхим ажалаараа арадайнгаа нэрэ суурхуулжа ябана. Эблэлэй ажаябуулгада, бухыдоо эндэхи буряадуудайнгаа хуби заяанда ехэ оорын хубита оруулhан олон аха зоной тоодо Сырема Дашиевна Мироновагай аша габьяа ехэ гэжэ нерюнгриин буряадууд булта хамта магтана. Энэ бэрхэ эгэшынгээ хэhэн ажалые даажа абаад, hайн hайхан заншалыень даган, олон жэлэй туршада Нерюнгриингоо буряадуудые Баир Булатович Цыденов урагшатай ударидажа, ехэ шанга, бэрхэ ябана. Баир Булатович бухэ барилдаанай болон hур харбалгын hоригшо, залуу хубууд басагадые hургажа, харгы замдань гаргажа буянтай ажал хэнэ. Хэдэн удэр манай зохеохы булгэмэй ажал байгуулан тухеорhэн Баир ахайдаа доро дохинобди.
Фото: Обоо тахилгын газар. место проведения обоо (снимок Эрдэни Дагбаева)
Манай нютагаархид Нерюнгридэ Обоогоо тахиха оорын тусхай газартай. Зундаа эндээ ерэжэ Обогоо тахидаг, турэл Буряад нютагайнгаа орон дэлхэйн убгэд хугшэдтэ, Олонхо арадай газар дайдын эзэдтэ мургэдэг заншалтай. Олоороо сугларhан нютагаархиднай найрлажа хухилдэдэг, дуугаа дуулалдадаг, ехороо хатардаг,элдэб мурысоо надаанууда унгэргэжэ тоонто нютагаа hанадаг, бэеэ бэетэеэ буряадараа хоорэлдэжэ сэдьхэлээ ханадаг юм. Сагаалганай шэнын нэгэндэ иишэ бухы буряадууд ерэжэ жэлэйнгээ хэрэг бутээдэг,хии мориео хиидхэдэ, хуншуугээр орондэлхэйн эзэдые хундэлдэг hайхан заншалтай.
Нерюнгри хотодо, Чульман тосхондо Мироновтанай Аюровтанай, Молоновтоной, Мататхановтанай, Цыденовтанай, батодоржиевтнай болон бусад гэр булэнууд урда уеын буряадууд болоно. Аха захатамнай 60-аад жэлэй саана энэ шэруун уларилтай, байгаалиин нуусээр баян, Олонхо арадай нютаг зоожэ ерээ. Янза буриин уйлдэбэри болон ажабайдал хангалгын эмхи зургаануудта, эрдэм номой, соел болбосоролой, элуурые хамагаалгын,бэе тамирай болон бусад ажал хэрэгтэ хара хулhоо адхажа, абъяас ехэтэ ажалаараа бусад арадуудай дунда бэеэ мэдуулжэ, буряад угсаатанайнгаа нэрые дээрэ ургэнхэй.
Фото: Вахрушкинтнай гэр булэтэй. С семьей Вахрушкиных (снимок Эрдэни Дагбаева)
Манай нютагаархид ехэнхидээ шулуу нуурhэ олзоборлигын «Колмар» компанида худэлнэ. Тус компаниин горно-обогатительна «Инаглинский» комбинадай захирал эрхуугэй буряад, Оhын аймагай Новоленино hуурин Г. П. Урбанов мун. Геннадий Петрович нютагаархидтаа ажал олгоно, олониитын хэрэгуудтэ эдэбхитэй хабаадажа, нютаг зондоо ехэ туhа хургэнэ. Жэшээлбэл залуу гэр булэнууд «Колмар» компанида hайнаар худэлжэ, ехэ салин абажа, оорын гэртээ тубхинэнхэй. Жэшээлбэл, Эрхуугэй Оhын аймагай Гаханы тосхоной Любовь ба Алексей Вахрушкинтан шэнэ гэр абанхай жаргалтай байна. Яруунын аймагай Ульдэргэ нютагай Жаргал ба Дарима Марбаевтан баhашье шэжээтэ зохидхон айлайхи. Нютагархиднай Нерюнгри хотын болон аймагай бухы hалбаринуудта амжалтатай ажаллана: багшаар, эмшэлэгшэдээр, засаг зургаанда олон буряадууд мэргэжэлтэдээр, хуугэдэй сэсэрлигуудтэ, аюулгуйе сахигшадаар болон бусадшье газарта хаа хаанагуй эрхим бэрхэ худэлнэ, ноед hайдаар олониинь ажаллана. Гол тулэбыень нэрлэбэл: Нерюнгриин аэропортнын дарга Б. Ч. Батодоржиев Байгалай хизаарай буряад, хани нухэрынь Чульманай аймагай толгойлогшын орлогшо Тунхэн hайхан нютагтай сэсэн хатан А. Б. Дашидоржиева, «Арктика» hургуулиин захиралай орлогшо шадамар бэрхэ А. М. Иванова Нухэдэй худари буряад, Аглаг ундэр Ахын аймагай хатан Д. Ж. Батожапова – Нерюнгриин аймагай соелой болон ундэhэтэнэй тубэй захирал мун. Эрхуу буряад баатар М. П. Мататханов «Нерюнгри тепловые сети» булгэмэй захирал, агын буряад дангина Б. Ц. Дугаржапова умсын «Лотос» шудэ аргалдаг эмнэлэгуудэй эзэн, Тунхэнэй абарага хубуун умсын барилагын хэрэг эрхилэгшэ Б. А. Шобоев, Е. М. Каленова англи хэлэнэй, Б. Д. Цыренова ород хэлэ литературын багшанар болон Г. Д. Григорьева, Л. А. Егорова эхин hургуулиин багшанар гэгшэд бэшэ бусад нютагаархиднай ехэ hайн, хуу урагшатай ажал хэрэгээ хэжэ, ури бэеэ ундылгэжэ буряадайнгаа нэрэ дээрэ ургэжэ, нангинаар сажижа ябана.
Нерюнгриин буряадуудай нютаг зоной эблэл заншалта еhоороо «Сагаалганаа», «Сурхарбаанаа» ургэн дэлисэтэйгээр унгэргэхэдоо, ооhэдоо ехэ тоглоо бэлдэдэг, Буряад уласhаа артистнуудые урижа ехэ баяр наада хэдэг. Саха Якутия газар дайдада болодог бухы хэмжээ ябуулгануудта тухэреэн жэлэй туршада манай нютагаархид урагшатайгаар хабаададаг, мурысоонуудтэ туруу hууринуудые эзэлдэг юм. Тэрэнhээ гадна наhатай зоноо хундэлжэ бэлэг сэлэгуудые hайндэрнуудтэ гэртэнь ябажа бэлэглэдэг. Юрын ажабайдалдаа бэеэ бэетэеэ бэхи хани барисаатай. Шэнэ ерэhэн нютагаархидтаа гэр байра бэдэрдэг, ажал бэдэрэлсэдэг, ухибуудынь hургуули, хуугэдэй сэсэрлигуудтэ оруулжа туhалдаг гэхэ мэтын ажабайдалай элдэб эсын асуудалнуудые бугэдоороо шиидхэдэг гуримтай юм. Нерюнгри хотодо тулиhан ядаhан буряадууд угы, хуу шадалтай,бэеэ шанга барижа, эхэ эсэгынгээ нэрэ, арадайнгаа нэрэ хухалхангуй, наринаар даажа ябадаг гэжэ бата бэхи угэ Баир Булатович мандаа хэлэбэ. Ахатамнай нютагаархидаараа ехэл омогорхоно гэжэ адаглабабди.
Нерюнгри хотодо буддадын шажанай дасан муноодоо угы, харин эндэхи буряадууд тиихэдэ бэшэшье яhатанай нютагаархиднай энэ ехэ дэмбэрэлтэй хэрэг эхилэнхэй. Саарhа гуурhанай, газарай гэхэ мэтын ажал хэрэг Баир Булатовичай толгойдо удэр hунигуй байна, бэшэ нютагархидтаа сугтаа хэлсэжэ шиидхэжэ ябана. Ламанараа залажа бурхан багшынгаа ном уншаха, хуралнуудаа хурадаг, улад зонойнгоо хэрэг бутээхэ дугантай болоходоо манай нютагаархид дуурэн хусэд жаргахабди гэлсэнэ. Ерээдуйн сагай залуу угсаатандаа турэл хэлэеэ, соел, туухэеэ заан дамжуулхын тулада амаралтын удэрэй hургуули нээхэ эрмэлзэлтэй эндэхи буряадуудай тусэбууд ехэ. Ном hургаал зааха багшанаршье бии, hураха узэхэ шабинаршье олон.
Нерюнгриин буряадуудай ажабайдал тухай 2 дамжуулга танай hонорто буряад телеканалнуудта болон интернэдэй ютуб каналда дурадхахабди. Удаадахи дугаартаа ород хэлэн дээрэ Яхадай гурбан хотын: Мирнын, Якутскын, Нерюнгриин буряадуудай ажабайдал тухай дэлгэрэнгы томо ниитэлэлгэ танай hонорто хэблэхэбди.
Автор: «Холын нютаг» медиапроект зохеон байгуулагша Эрдэни Дагбаев
Справка:
В городе Нерюнгри проживает порядка 5 тыс. выходцев из Бурятии, Иркутской области, Забайкальского края, которых объединяет бурятская местная национально-культурная автономия в городе Нерюнгри. Первыми на эту благодатную землю пришли наши земляки в 1970-х годах прошлого столетия, чтобы осваивать угледобывающие шахты. Сейчас в основном работают на градообразующем предприятии, это угледобывающая компания «Колмар», а также в других отраслях экономики района и города.
Наши земляки благодарны этой земле за обретенное здесь счастье. Многие представители бурятской диаспоры являются руководителями на предприятиях и занимают ответственные посты в муниципальной власти. Бурятская община города Нерюнгри на протяжении двух десятилетий проводит огромную работу в деле сохранения и развития бурятской культуры, языка, популяризации традиций и обычаев родного народа. Уникальностью нерюнгринских бурят является то, что на национальных праздниках Сагаалган и Сурхарбаан отдельные команды выставляют уже представителей районов Бурятии, а также предприятий, где работают наши земляки. Это говорит о многочисленности и активности бурятской диаспоры и масштабности проводимых ею мероприятий. Сейчас ведется активная работа по строительству буддийского дугана в городе Нерюнгри. Подготовительные организационные мероприятия уже начались, определяется участок под строительство. При дугане будет открыта воскресная школа для детей и всех желающих изучать бурятский язык, культуру, историю бурятского народа. Планов у наших земляков много.